نگرانی غرب از رشد شتابان اسلام گرایی

واکنش‌ها به هتک حرمت قرآن در دانمارک

همان‌گونه که در نوبت‌های پیشین واکنش گسترده‌ای از سوی کشور‌های اسلامی برای اهانت به ساحت قرآن در سوئد شکل گرفت، بدیهی بود که تکرار این اهانت، آن هم تنها به فاصله یک روز واکنش‌های جهان اسلام را تشدید کند. در این خصوص، سخنگوی وزارت خارجه عراق بامداد شنبه اهانت به ساحت مقدس قرآن کریم و پرچم عراق مقابل سفارت این کشور در دانمارک را محکوم کرد و از جامعه جهانی خواست مقابل چنین جنایاتی بایستد. وزارت خارجه عراق در این بیانیه در بامداد شنبه بر تعهد خود برای پیگیری تحولات مربوط به این «رویداد‌های شنیع» تأکید و تصریح کرد چنین اقداماتی را نمی‌توان مصداق آزادی بیان و آزادی تجمعات قلمداد کرد.

پس از هتک حرمت به قرآن در دانمارک، دیروز شنبه معترضان خشمگین عراقی به سفارت این کشور در بغداد حمله‌ور شدند و نیرو‌های امنیتی عراق با آن‌ها مقابله کردند. منطقه خضراء بغداد جمعه شب هم شاهد تجمعی برای حمله به سفارت دانمارک بود، اما نیرو‌های امنیتی مانع از رسیدن معترضان به اطراف سفارت شدند. پس از ساعاتی کشمکش که به بسته شدن برخی مسیر‌های اصلی در اطراف منطقه خضراء انجامید، معترضان منطقه را ترک کردند. وزارت خارجه عراق با انتشار بیانیه دوم تأکید کرد که کاملاً به مفاد معاهده وین درباره روابط دیپلماتیک کشور‌ها پایبند است و خود را درباره تأمین امنیت هیأت‌های دیپلماتیک مسئول می‌داند. این بیانیه افزوده، حمله به سفارت سوئد در بغداد کاری بود که نمی‌توان اجازه تکرار آن را داد و هر اقدام مشابهی با برخورد قانونی مواجه خواهد شد.

دلیل تداوم و تشدید هتاکی به قرآن چیست؟

قرآن‌سوزی در اروپا و به‌طورکلی جهان غرب رفتار جدیدی نیست. در سال‌های اخیر چنین اتفاقاتی بار‌ها چه در اروپا و چه امریکا روی داده است؛ به گزارش فارس هر چند قرآن‌سوزی سلوان مومیکا در سوئد با بسامد بالاتری در جهان اسلام همراه بود که تا مرز قطع روابط بغداد- استکهلم نیز پیش رفته است. با وجود این تکرار و تشدید توهین به مقدسات اسلامی در بازه زمانی کوتاه یک‌ماهه، گزاره جنگ‌های صلیبی مدرن را تقویت می‌کند؛ دوره پس از اشغال آندلس که با قرآن‌سوزی گسترده‌ای به دستور بزرگان کلیسا توأم شد.

منابع تاریخی نشان می‌دهد، قرآن‌سوزی در اروپا به قرون وسطی باز می‌گردد. منطقه شبه‌جزیره ایبریا شامل دو کشور اسپانیا و پرتغال امروزی است که از شمال با فرانسه هم‌مرز بود. این شبه‌جزیره، پس از فتح توسط خلافت اموی، آندلس نامیده شد. آندلس تقریباً ۸۰۰ سال بعد در سال ۱۴۹۲ میلادی به دلیل تفرقه بین مسلمانان از سیطره مسلمین خارج شد و به تبع آن، نسخه‌های عربی قرآن حد فاصل سال‌های ۱۴۹۸ تا ۱۵۰۰ میلادی به دستور کلیسا سوزانده شدند.

قرن پانزدهم آغاز دادگاه‌های معروف تفتیش عقاید در امپراطوری اسپانیا بود. این دادگاه‌ها قریب به ۴۰۰ سال وحشت علیه اسلام را بر قلمرو امپراطوری اسپانیا به عنوان قدرتمندترین امپراطوری قرن پانزدهم جهان مستولی کرد. هدف این وحشت‌آفرینی، قرآن‌سوزی‌ها و تفتیش عقاید، حذف اسلام و شعائر ضدکلیسا بود و شهروندان مسلمان اسپانیا و بعضاً یهودی از ترس شکنجه و مرگ فجیع به سایر نقاط جهان آواره شدند. این رویه در سایر قدرت‌های اروپایی کاتولیک نظیر ایتالیا نیز انجام شد. با در نظر گرفتن این بازخوانی تاریخی، سعی شده است که جنگ صلیب مدرنی در هزاره سوم بدون توسل به جنگ کلاسیک و نظامی علیه اسلام شکل گیرد.

به باور ناظران بیرونی، دور جدید از هتاکی به شعائر مسلمین و آتش زدن قرآن صرفاً با هدف اهانت و حذف آثار اسلام در منطقه اروپا و جهان غرب، در دستور کار است که البته طیفی از تحلیلگران هم با اذعان بر این نکته تأکید دارند که این دست تحرکات ضداسلامی، اثر بومرنگی داشته است. پیرو آنچه گفته شد، قرآن‌سوزی‌ها را باید به نوعی واکنش هیستریک جریان دست‌راست افراطی در سوئد، دانمارک، هلند، فرانسه و کل اروپا به روند رشد جمعیتی مسلمین در جهان بالاخص در کشور‌های اروپایی تعبیر و تفسیر کرد. در همین رابطه روزنامه دیلی اکسپرس انگلیس به نقل از مرکز تحقیقاتی پیو، سال ۲۰۱۷ گزارشی تحت عنوان «جمعیت مسلمانان در برخی از کشور‌های اتحادیه اروپا تا سال ۲۰۵۰ سه برابر می‌شود» منتشر کرد. متن این گزارش می‌تواند هتاکی سریالی به قرآن در سوئد ذیل رژیم پادشاهی این کشور را تبیین و تشریح کند؛ چرا که طبق این آمار‌ها پیش‌بینی شده یک نفر از هر ۳ سوئدی در سال ۲۰۵۰ مسلمان باشند. این عدد برای کشور آلمان یک نفر از هر ۵ آلمانی است.

مسلمانان انگلیس و فرانسه در سال ۲۰۵۰ قریب به ۱۸ و ۱۷ درصد از جمعیت این کشور‌ها را تشکیل خواهند داد. کشور سوئد در سال ۲۰۵۰ پرجمعیت‌ترین کشور مسلمان‌نشین در اروپا نسبت به کل جمعیت خود خواهد شد. ذیل توجه به این آمار‌ها و افزایش جمعیت مسلمانان در اروپا به‌خصوص در سوئد و فرانسه این سناریو در حال تقویت است که افزایش اقدامات اسلام‌ستیزانه با حمایت دولت‌های اروپایی و اهانت به مقدسات دین اسلام، با هدف مقابله با رشد شتابان جمعیت مسلمانان صورت گرفته است. از این رو اهانت به قرآن کریم، پیامبر و...، علاوه بر مسائل سیاسی، جنبه ایدئولوژیک دارد. این تأکید بر جنبه ایدئولوژیک بی‌شک نقش جریان‌های دست‌راست افراطی در اروپا برای روشن شدن موتور ضدیت با اسلام در قاره سبز را روشن می‌کند. به همین واسطه باید دولت‌ها و کشور‌های اسلامی از هر طریق ممکن سیاسی، دیپلماتیک، فرهنگی، رسانه‌ای و...، پروژه اسلام‌ستیزی را به یک رفتار به‌شدت پرهزینه بدل کنند.

هر چند تجربه نشان داده که توهین به مقدسات اسلام و یا هتاکی به قرآن نه تنها منجر به کاهش گرایش به اسلام نمی‌شود، بلکه مردم را بیش از قبل به اسلام متمایل می‌سازد. مجله فرانسوی فیگارو بعد از اقدامات هتاکانه فرانسه نسبت به اسلام، در گزارشی با عنوان «افزایش خرید قرآن در فرانسه»، در دهه اخیر اعلام کرده بود «فروش قرآن ترجمه شده به زبان فرانسوی به شکل قابل توجه در سایت آمازون بالا رفته است.»

اهداف سیاسی

البته در گزاره احتمالی دیگر علاوه بر آنچه پیرامون جنگ صلیبی مدرن و تقابل دست‌راستی‌های افراطی اروپا با رشد جمعیت مسلمانان در قاره سبز گفته شد، می‌توان به اهداف، دلایل و منافع سیاسی هم اشاره داشت. بر اساس گزارش دیلی میل، به موازات رشد و تقویت راست‌گرایی افراطی در سوئد، دولت این کشور از اسلام‌هراسی به عنوان ابزاری سیاسی سوءاستفاده می‌کند. در یک مورد مشخص دولت سوئد به راسموس پالودان، افراط‌گرای دارای تابعیت دانمارکی – سوئدی در اول بهمن‌ماه ۱۴۰۱ (۲۱ ژانویه ۲۰۲۳) مجوز اقدام موهن قرآن‌سوزی در مقابل سفارت ترکیه در استکهلم را داد. پالودان، رئیس یک حزب افراط‌گراست که بار‌ها اقدام موهن قرآن‌سوزی را در سوئد انجام داده است؛ او در سال ۲۰۲۰ به دلیل انتشار ویدیو‌های ضد‌اسلامی در رسانه‌های اجتماعی رسمی حزبش به جرم نژادپرستی به زندان محکوم شد.

با این حال قرآن‌سوزی پالودان در اول بهمن‌ماه ۱۴۰۱ (۲۱ ژانویه ۲۰۲۳) متفاوت از گذشته بود، زیرا این اقدام او در پی تظاهراتی در استکهلم انجام شد که در آن، هواداران پ ک ک، عروسک شبیه‌سازی شده اردوغان را به دار آویخته بودند و آنکارا نیز در واکنش به این اقدام، سوئد را «مرکز تبلیغات» برای تروریسم خواند و این کشور را به حمایت از این گروه متهم کرد. اختلاف بین ترکیه و سوئد در پی اهانت به قرآن کریم در شرایطی بود که سوئد و فنلاند هر دو به دنبال دریافت مجوز ترکیه برای پیوستن به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) بودند، زیرا این دو کشور برای پیوستن به ناتو به موافقت تمامی اعضای این سازمان نیاز دارند که در نهایت با موافقت ترکیه برای پیوستن سوئد به ناتو همراه شد.

در این میان تحلیلگران معتقد هستند که سوئد توانست با مانور دادن به جریان‌های راست افراطی برای توهین به مقدسات اسلام و قرآن‌سوزی، فشار جدی را به آنکارا وارد کند که معادلات جدیدی را در خصوص مسائل کرد‌ها و همزمان با آن پیوستن سوئد به ناتو ترسیم کند که با برخی امتیازات جزئی به ترکیه دیگر مخالفتی با حضور این کشور (سوئد) در پیمان مذکور (ناتو) وجود نداشته باشد؛ لذا بهمن ۱۴۰۱ عملاً به عنوان یک نقطه عطف دیپلماتیک در سایه آتش زدن قرآن، ولی با اهداف سیاسی عمل کرد. چون در آن روز عده‌ای از سوئدی‌ها در مخالفت با پیوستن این کشور به ناتو تظاهرات کردند، یعنی در حقیقت سه جمعیت متفاوت از تظاهرات‌کنندگان در آن روز به هم پیوسته بودند؛ گروهی علیه ترکیه اعتراض می‌کردند، گروهی در حمایت از کرد‌ها و گروه سوم علیه پیوستن سوئد به ناتو. هر سه این مطالبات به‌نوعی هم‌جهت و هم‌راستا بود. در همین تظاهرات، «راسموس پالودان»، رهبر حزب راست‌افراطی دانمارک قرآن را آتش زد.

به گزارش رویترز، در مجوز پالودان برای آتش زدن قرآن اشاره شده که این تجمع علیه اسلام و تلاش رجب طیب اردوغان برای تأثیرگذاری بر آزادی‌بیان در سوئد است. اگرچه در این حکم اشاره مستقیمی به قرآن‌سوزی نشده بود، اما می‌توان چنین رفتاری را ذیل مفهوم کلی تظاهرات علیه اسلام فهمید و برای آن توجیه قانونی تراشید. به‌عبارتی این اولین گام دولت سوئد در اعطای مجوز رسمی به گروه‌های فاشیست جهت توهین به مقدسات اسلام بود.

سوئد و فنلاند پس از وقوع و تداوم جنگ اوکراین بیش از هر زمان دیگری تمایل جدی برای پیوستن به ناتو داشتند. پس برای سوئدی‌ها جلب رضایت ترکیه لازم بود. از آن سو مهم‌ترین نیروی میدانی غرب در مواجهه با قدرت روسیه در جنگ اخیر، به راست‌های افراطی باز می‌گردد؛ لذا دولت سوئد بین رضایت ترکیه و رضایت جریان دست‌راستی افراطی به نوعی سردرگمی رسیده بود. با وجود این دولت سوئد با فهم این نکته که آنکارا به‌رغم ژست اسلامی حاضر به تقبل هزینه گزاف سیاسی نیست، توانست از آن دوراهی پارادوکسیکال خارج شود.

از این رو، هم به راست‌افراطی اجازه توهین به اسلام و قرآن‌سوزی داده شد و هم رضایت ترکیه در مسائل مربوط به جریان اپوزیسیون کردی جلب شد که در نهایت، اردوغان در ۱۹ تیرماه ۱۴۰۲ اعلام کرد درصورتی‌که با پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا موافقت شود، با عضویت سوئد در ناتو موافقت خواهد کرد که نشان داد ارزیابی سوئد از معامله‌گری آنکارا درست بوده است. چون در ۲۰ تیرماه ترکیه با پیوستن سوئد به ناتو هم موافقت کرد. اینجا است که سوئد توانست از تفکرات ضداسلامی جریان‌های دست‌راستی و اقدامات آن‌ها به خصوص آتش زدن قرآن در جهت تقویت توان چانه‌زنی در برابر ترکیه برای پیوستن به ناتو نهایت سوء‌استفاده را ببرد.